CAPRICE 5

Caprice 5

Niccolo Paganini

H καταστροφή του ανθρώπινου κοινωνικού όντος στην επιβαλλόμενη καθημερινότητα

 

Μία μορφολογική ανάλυση του Caprice 5 που προχωρεί στην θεώρησή του, ως τη δράση της καταστροφικής για τη δημιουργία καθημερινότητας, στον απομονωμένο ανεξέλικτο άνθρωπο.

 

Ένα από τα 24 Caprice του Niccolo Paganini που αποτελούν τράπεζα αξεπέραστης βιρτουόζικης δεξιοτεχνίας. Γραμμένο στα 4/4 με συνεχή ήχο μοιρασμένο ακριβώς στις ίδιες αξίες, 16^α, πλην του intro και του finale  όπου οι αξίες είναι 32^α και εναλλάσσονται κάθε φορά με την τονική  σε 4^ο. Καμία παύση, καμία αλλαγή αξιών. Η βαριά κληρονομιά της ταχύτατης δεξιοτεχνίας που συνοδεύει όλες τις συνθέσεις του Niccolo καθώς εκφράζεται από βιρτουόζους τους οδηγεί στην πολύ γρήγορη εκτέλεση που δεν κρατά πάνω από 3 λεπτά.

 Τι λοιπόν μπορεί να συμβαίνει με το Caprice 5 μέσα σε 3 λεπτά;

 Σ’ αυτή τη σύνθεση δεν υπάρχει καμία υπόδειξη ταχύτητας ή άλλης έκφρασης πλην του όρου agitato. Ο δεξιοτέχνης βιολονίστας παίζοντάς το σε μεγάλη ταχύτητα –μεγάλη για το είδος της σύνθεσης- γύρω στο 130 εισάγεται κατευθείαν στο χαρακτηρισμό αυτό καθώς ο ίδιος λειτουργεί πιθανόν και στο max των δυνατοτήτων του. Το περίεργο είναι πως η ίδια η σύνθεση αν παιχτεί πιο αργά καθώς το agitato δεν είναι όρος ταχύτητας κατά βάση, αρχίζει να δημιουργεί μόνο του agitato στον εκτελεστή ήδη από τη δεύτερη επανάληψη του 1^ου θέματος, καθώς η συνεχής επανάληψη των 16^ων δημιουργεί έναν καταιγισμό ήχων που επιδρούν άμεσα στο νευρικό σύστημα του εκτελεστή.

Τελειώνοντας η επανάληψη ήδη έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται σημεία αλλοίωσης τα οποία γίνονται όλο και περισσότερα. Στα 2/3 της σύνθεσης το νευρικό σύστημα του εκτελεστή βρίσκεται σε υπερδιέγερση η οποία τείνει να λυθεί καθώς προς το τέλος η σύνθεση επιστρέφει στην αρχική μελωδία δύο 8βες  ψηλότερα από την αρχική. Τείνει όμως μόνο –φαινομενικά ηρεμεί-γιατί το θέμα παραπαίει μεταξύ μείζονος και ελάσσονος και ενώ διερωτάσαι τι είναι, τελικά κλείνει σε έλασσον. Όμως και πάλι το φινάλε ξεκινώντας από την τονική καταλήγει θριαμβευτικά σε μείζον και πάλι αυτό αποσαθρώνεται στην τελική φάση χρωματικά τελειώνοντας στην τονική, πρώτη νότα του ίντρο. Η πρώτη νότα είναι αυτή με την οποία εκκινεί το ελάσσονος κλίμακας ίντρο που με τη σειρά του αποσαρθρώνεται χρωματικά καταλήγοντας στην ίδια νότα  με την οποία αρχίζει η σύνθεση. Η ελάσσονος κλίμακος μελωδία η οποία μετατρέπεται σε μείζονος και επιστρέφει αρκετές φορές καθώς φτάνει στο επίπεδο μιας δομημένης ολότητας διαλύεται χρωματικά και επαναλαμβάνεται προσπαθώντας να αναδομηθεί. Όμως τώρα μια διπλή χρωματική διάλυση οδηγεί στο προαναφερόμενο σημείο στο οποίο αρχίζει ο ολοένα αυξανόμενος καταιγισμός αλλοιώσεων. Η σύνθεση προσπαθεί να αναπλαστεί και πάλι με συνεχείς αλλοιώσεις αλλά το αποτέλεσμα είναι ασταθές, μέχρι την επανάκαμψη στο αρχικό θέμα με προήγηση συνεχών εναλλαγών μειζόνων και ελασσόνων συγχορδιών το οποίο όμως 2 8βες ψηλότερα, διαφορίζεται από το αρχικό. Καθώς το κάθε μέτρο περιέχει 4/4 που το καθένα εκφράζεται με μια 4άδα 16^ων και κάθε τετράδα αποτελεί άρπισμα τετράφωνης συγχορδίας πλην των χρωματικών και των δια κλίμακος περασμάτων, πάνω από 300 συγχορδίες πρέπει να εκτελεστούν σε 2 – 3 λεπτά.

Αυτό κάνει τη σύνθεση μοναδική. Η διάλυση της μελωδίας, η επανάκαμψη, η διάφωνη παραλλαγή, αυτό που κοντεύει να υπάρξει αλλά αποτυγχάνει, η συνεχής εναλλαγή μειζόνων και ελασσόνων συγχορδιών δίνουν στη σύνθεση  διάσταση μισού σημείου, τη δόνηση  μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας που όπως η σύνθεση αποδεικνύει πως δεν υπάρχουν παρά μόνο η δυνατότητα που στην προσπάθεια να γίνει ύπαρξη διαλύεται μέσα στην κορύφωση της έντασης, αποτυπώνοντας την καθημερινότητα του ανθρώπου όπου η ψυχική του κατάσταση διαλύεται σε ένα συνοθύλευμα ασύνδετων ερεθισμάτων κατά τη διάρκεια της μέρας, επανακάμπτει τη νύχτα αλλοιωμένη όμως, αφήνοντας μια σύγχυση η οποία αποσαθρώνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου για να ξεκινήσει την επόμενη μέρα από την αρχή η ίδια διαδικασία, μία διαδικασία που η συνεχής επανάληψη της δίνει το ψευδές νόημα ζωής, όπου ζωή είναι η καθημερινότητα από την οποία η έξοδος αποτελεί ενεργοποίηση συναγερμού για τον άνθρωπο. Η διατήρηση του ως έχειν  από το φόβο της μεταβολής της καθημερινότητας η οποία επιδέξια από της ισχύος νοηματοδοτήθηκε ώστε η τελευταία να παραμένει πάντοτε, ασχέτως με τους εναλασσόμενους εκπροσώπους της και τα πρεσβεύοντα αυτών, δημιουργεί ένα κλειστό κύκλο μέσα στον οποίο κινείται συνεχώς ο άνθρωπος. Η ελπίδα, τα οράματα, η ανάγκη εξόδου από τον κύκλο ως βίωση της  ελεύθερης ζωής δημιουργούν αύξουσα νευρικότητα η οποία όσο περνά η ώρα της ημέρας αυξάνει, φτάνει σε οριακά σημεία στα οποία υπάρχει η τάση για έξοδο, αλλαγή, απελευθέρωση η οποία μπορεί να καταλήξει σε διαμάχη έντονη που μπορεί να εξελιχθεί πολύ δυσάρεστα ή να μειωθεί από τη χρήση αλκοόλ και τη συσσωρευμένη κούραση την οποία επιτείνει η συνεχής χρήση καφεΐνης και άλλων τοξικών για τους νευρώνες ουσιών των οποίων η προσφορά στις μέρες μας γίνεται απλόχερα εκ των υπηρεσιών αυτών προς την εξουσία και να εκφραστεί με την απομόνωση και παραίτηση μέσα στην αδυναμία συγκροτημένης σκέψης και στην διασπασμένη προσοχή.  Ο άνθρωπος παραμένει συνεχώς στο ίδιο επίπεδο του παθητικού τηλεθεατή της ίδιας του της ζωής καθώς καταστρέφεται όλη του η ζωτική ενέργεια, η δυνατότητα δημιουργίας, φτάνοντας σε ένα αδιέξοδο το οποίο χάνεται τη νύχτα για να αρχίσει την επόμενη μέρα πάλι από την αρχή, με τις ίδιες σκέψεις, τις ίδιες τάσεις, τις ίδιες δημιουργικές ωθήσεις που μέσα στην καθημερινότητα θα ξαναέχουν την ίδια πορεία. Μπορεί να αισθάνεται στενοχώρια ή χαρά οι οποίες αποσυντίθεται πολύ γρήγορα σε επί μέρους στοιχεία τα οποία αδυνατούν να αποτελέσουν μία σταθερή λαβή η οποία θα αποτελέσει ένα πραγματικό βήμα. Πάντα υπάρχει η πτώση, η αποσάθρωση, η προσπάθεια ανόρθωσης, η κούραση. Και πάντα όλα αυτά στην απομόνωση από τη δημιουργία, σε μία παρά φύσιν θέση στην οποία τοποθετήθηκε και που ουσιαστικά είναι η αιτία όλων των δεινών του. Αυτός είναι ο τρόπος ζωής του  ανθρώπου ο οποίος αποτελεί εγγύηση μη αλλαγής όλων όσων τον  προκαλούν αφού αφοπλίζει δια της επανάληψης την πηγαία δύναμη του ανθρώπου για την εξέλιξή του ως νοήμον κοινωνικό ον. Ακόμα και αν κατορθωθεί η δημιουργία μιας λαβής, αυτό γίνεται με τόση ένταση η οποία δρα έτσι ώστε να χαθεί το νόημα της λαβής, με αποτέλεσμα την κατάργησή της. Και ακριβώς αυτό θα το διαπιστώσουμε ακούγοντας το caprice 5 καθώς παίζεται από δεξιοτέχνες με εκπληκτική νευρικότητα και ταχύτητα η  οποία καταχειροκροτείται έχοντας χάσει όλη την αισθητική μιας μουσικής σύνθεσης. Η νευρικότητα αυτή που επιτέλους σε βοηθά να τερματίσεις τη σύνθεση καθώς αν αφεθείς στο συναίσθημα εκτελώντας την πιο αργά και μένοντας έκπληκτος από τη μελωδία της, κατά πάσα πιθανότητα θα κάνεις λάθος. Αν πάλι την εκτελέσεις αργά προσέχοντας πάρα πολύ την παρτιτούρα δε θα βγει κανένα συναίσθημα..Η άριστη τεχνική εξυψώνει τον εκτελεστή και υποβαθμίζει τη μέθεξη.

Στη διάρκεια της ζωής ο άνθρωπος βρίσκεται σε σημεία οριακά καθώς αντιλαμβάνεται την μη πραγματική ζωή την οποία ζει. Και είναι φυσικό γιατί μέσα του επιβιώνει η δυνατότητά του να ολοκληρωθεί στη μέθεξή του με την όλη δημιουργία, να φθάσει σε όλα όσα αποτελούν ουτοπίες της καθημερινότητας. Όμως απομονωμένος, μοναχικός, ξεκομμένος από τις ρίζες του αυτές τις αναπληρώνει με ψευδοαλλαγές που του προσφέρει η εξουσία φυλακίζοντάς τον ακόμα περισσότερο εντός του κύκλου σε μια υπερδιέγερση κατανάλωσης, αφού μόνο εκεί μπορεί να ζήσει – έτσι πιστεύει. Μπορεί να αλλάξει σπίτι, αυτοκίνητο, έπιπλα, σύντροφο, όλα είναι υποχείριά του  και όλα του υπόσχονται την αλλαγή που περιμένει, μόνο που αυτή δεν έρχεται καθώς όλες οι αλλαγές είναι αυτές που του επιτρέπονται από τη δυναμική του συστήματος το οποίο συντηρεί. Και ό, τι έκανε μπορεί να το επαναλάβει πιστεύοντας πως την επόμενη φορά θα είναι περισσότερο τυχερός. Ποτέ δεν αντιλαμβάνεται την κάθε μέρα σαν ένα ταξίδι που μπορεί να κρύβει περιπέτειες, εκπλήξεις ακόμα και το θάνατό του. Πάντα η καθημερινότητα υπερνικά την πραγματική αστάθεια της κάθε μέρας, ενός κόσμου τεχνολογικά εξελιγμένου αλλά ψυχικά και νοητικά πλήρως ανεξέλικτου εξ ου και η πραγματική αστάθεια. Και αφού οι αλλαγές τελικά δε φαίνεται να αλλάζουν κάτι, ωθείται όλο και περισσότερο στην υπερβολή που και αυτή είναι σύμφυτη με τον κύκλο φυλακή, βυθιζόμενος μέσα σ’ αυτή όλο και περισσότερο.  Ο άνθρωπος στο μέγιστο ποσοστό φθάνει στο τέλος του πολύ κατώτερος από ό, τι ήταν όταν ήρθε στο φως. Γιατί ενώ το πρώτο που αντίκρισε ήταν το φως, όλη του τη ζωή την έζησε στο σκοτάδι.

 Intro και finale απλά αποδεικνύουν το ακατανόητο της καθημερινότητας της πάσχουσας ύπαρξης  καθώς συνθέτονται από ένα καταιγισμό ήχων που δημιουργούν μια μελωδική γραμμή, αυτή της κλίμακας η οποία όμως διαλύεται στην τελική χρωματική και καταλήγει στο 1. Από το 1 ξεκινούν όλα και όλα εδώ καταλήγουν. Έτοιμα να κάνουν και πάλι εσσαεί τον ίδιο κύκλο – και αυτό κάνουν – κάνουμε δημιουργώντας τη διάρκεια της ζωής μας, του κόσμου, κλεισμένοι μέσα στον κύκλο και μην έχοντας κανένα τρόπο να αποδράσουμε καθότι θεωρούμε  τελικά πως αυτή είναι η ζωή. 

Το agitato παρουσιάζεται θριαμβευτής και υπό αυτή την οπτική εμφανίζεται μόνο του εκ της σύνθεσης που κλειδί της είναι η μη ύπαρξη υποδείξεων. Οι υποδείξεις αναδύονται αυτόματα από τον εκτελεστή καθώς εξωτερικεύουν τη νευρικότητα που του προκαλεί η ίδια η σύνθεση, την ένταση της προσπάθειας να υπάρξει. Οι ίδιες καθώς προσλαμβάνονται από τον ακροατή νοηματοδοτούνται. Η βιρτουόζικη δεξιοτεχνία που πληρεί την προσωπικότητα του Niccolo  επηρεάζοντας τους άριστους τους οδηγεί σε μια εκπληκτική εκτέλεση της σύνθεσης σε ταχύτητα η οποία όμως αχρηστεύει εντελώς τη δομή της σχετικά με ό, τι ειπώθηκε παραπάνω.Ο εκτελεστής εκτελεί νευρικά από την αρχή ως το τέλος εκφράζοντας τη δική του νευρικότητα και ένταση  όχι αυτήν που αναδύεται από τη μελωδική και ρυθμική γραμμή της σύνθεσης η οποία αφανίζεται.

Συνήθως η εκτέλεση γίνεται από το 116 ως το 134 και μπορούμε να ακούσουμε μία εκπληκτική εκτέλεση 2 λεπτών… στην οποία η μελωδία… η ζωή, απουσιάζει…

 

                                                                                    ΠΑΥΛΟΣ ΞΕΝΟΣ

                                                                                    Διδάσκαλος Π. Ε., Θεολόγος